Fizika

Kuriozitete per shkencen e Fizikes...
ja nje qe po e sjell un:



TEORIA E V. HAJZENBERGUT NE MEKANIKEN KUANTIKE

Ne historine njerezore egzistojne disa perioda te saja qe karakterizohen me nje zhvillim te shpejte dhe te vrullshem te mendimit njerezor. Me siguri se vitet e njezeta te shekullit XX i mbajne keto karakteristika. Kjo periudhe me te drejte eshte quajtur, “belle epoqe” e fizikes teorike, periudhe kur edhe u krijua mekanika kuantike. Kjo teori menjehere mbas krijimit te vet i dha edhe rezultatet e para praktike - i çeli rruget per kuptimin e struktures te atomit, berthames se tij dhe thermijave te tjera elementare.
Ne krijimin e mekanikes kuantike kane kontribuar shume fizicient te shquar siç jane gjermanet Nils Bor, Maks Born dhe Verner Hajzenberg, austriaku Ervin Shredinger, fizicienti anglez Pol Dirak si dhe Albert Ajnshtajni.

Idete fizike te cilet e hapen rrugen deri te mekanika kuantike i pari i formuloj Verner Hajzenbergu. Hajzenbergu lindi me 1901 dhe studjoi si student ne katedren e profersorit te njohur te asaj kohe Zomerfild. Hajzenbergu hulumtimet me te vrullshme shkencore i filloi nga takimi i tij me Nils Bor ne vitin 1922, atehere me veç te njohur si krijues i teorise te kuanteve. Ne kohen kur Hajzenbergu takohet me Borin teoria kuantike te cilen e zhvilluan Bori dhe Zomerfildi ishte ne kulmin e zhvillimit te vet. Mendohej se ne pengesat me te cilat ballafaqohej ne ate kohe teoria klasike e kuanteve do te tejkalohen me relizimin konsukvent te teorise kuantike.

Teorine te cilen e zhvilloi Maks Planku me vitin 1900 per ti shpjeguar ligjet e rrezatimit te trupit te zi shpjegonte vetem per te se nderrimi i energjise ndermjet materjes dhe rrezatimit nuk kryhet me kontinuitet, por ne disa pjese diskrete dhe te pandarshme te energjise kuantike. Teoria kuantike i shpjegoi mekanizmat e ketij nderimi energjetik. Kercimiet kuantike ndermjet niveleve energjetike jane te lidhur me veprimet, efektet, atomike. Ne momentin e kalimit te elektronit prej nivelit energjik Em ne nivelin En elektroni leshon ose absorbon nje kuant drite me energji hv = Em - En. Konstantja e Plankut h=6,61x 10-27 erg sec paraqet elementet themelore te veprimit kuantik. Edhe pse Bori punonte me kuantet e drites ai po ashtu si Planku, mendonte se nocioni, mendimi, kuanti i drites hyn ne teori vetem si nje mjet matematikor. Bori nuk besonte ne realitetin fizik te Kuantit te drites duke u bazuar ne mendimin e vet se teoria korpuskulare e drites te cilen e propozoj me 1905 Ajnshtajni per ta shpjeguar fotoefektin nuk mundet te perputhet me ektrodinamiken e Maksuelit.

Mirepo argument se kuant drite me te vertet egziston ishte zbulimi i efektit te Komptonit i zbulauar me 1922. Ne kete efekt u zbulua se shperndarja e X-rrezeve ne elektrona e percjellur me me ndryshime valore mundet te shpjegohet vetem me torine korpuskulare te rezatimit. Ketu u tregua se perveç cilesive te njohura valore te rezatimit (difrakcionit dhe interferences) valet kane edhe cilesi korpuskulare (“te thermise”).Kete cilesi te dyfishte te rezatimit teoria klasike kunatike nuk mundej ta shpjegonte - u tregua se kjo teori s'eshte e mjaftueshme per ti shpjeguar disa sisteme me te nderlikuara atomike.

Ne vere te vitit 1925 Verner Hajzenbergu bente prova matematikore qe me anen e teorise klasike kuantike ti shpjegon intezitetet e vijave spektrale te hidrogjenit. Por, ne keto eksperimente nuk pati sukses. Hajzenbergu perfundoi se ne zgjedhjen e problemit egzistojne disa "probleme" principale te cilat me se pari ato duhet te eliminohen. Inspirimin se si te arrihet kjo ia dha mendimi i Ajnshtajnit te shprehur ne teorine speciale te relaviteteit, ku thuhet se: çdo teori fizike duhet te kete mbeshtetje vetem ne madhesi observabile. Hajzenbergu hetoi se mungesa kryesore ne teorine e Borit eshte ajo se sherbehet me madhesi te cilat rende munden eksperimantalisht te vertetohen - siç eshte levizja e elektronit ne atom!

Hajzenbergu nisej prej madhesive (opservabile) qe munden eksperimentalisht te vertetohen siç jane, per shembull, frekuenca dhe inteziteti i vijave spektrale te atomave te cilat eksperimentalisht munden te vertetohen (verehen). Ai beri skemen e frekuencave
ku eshte vnm=0 per n=m dhe i pergjigjet kalimit ndermjet dy trajektoreve te stacionuara:
nm = ( Em - En ) / hv
Skema te njejta munden te formohen edhe prej inteziteteve perkatese te vijave spektrale, si dhe prej madhesive tjera te kushtezuara (te lidhura) me kalimin ndermjet dy gjendjeve stacionare. Hajzenbergu seciles madhesie fizike ia bashkangjiste nga nje skeme te ngjajshme te pershkruar me larte.

Nga ana tjeter Hajzenbergu, e futi supozimin se elementet e
skemes a per çfar do madhesi fizike A te lidhur per atomin, bejne ndryshime te harmonizuara me kohen ne ritmin e frekuences perkatese

ank ( t ) ~ e

Hajzenbergu kete e vendoj ne teorine e vet duke u bazuar ne fakte eksperimentale. Nga eksperimentet e shumta eshte hetuar se nese ne nje spekter lajmerohen dy frekuenca, atehere edhe shuma e tyre (si dhe diferenca) lajmerohen ne te njejtin spekter. Kuptimi i keti rregulli empirik i njohur si principi kombinatorik i Ricit I cili ne driten e kercimeve kuantike eshte plotesisht i kuptueshem.

Ne vitin 1925 Bori heton qarte ne skemat e Hajzenbergut objekte te njohura ne matamatike si matrica. Keshtu qe me vone me punen e perbashket te Hajzenbergut, Borit dhe Jordanit eshte dhene formulacioni matamatikor e kesaj teorije te re.

Ketyre aspekteve te pastra matematikore Hajzenbergu i kushtoi vemendje te madhe, konsideronte se kuptimi fizik i futur ne teorine e tij permes posulatve me te rendesishme te mekanikes kuantike mundesonte shpjegim te pergjitheshem te teorise pa nderehyrje te paraqitjeve vizuale.

Disa muaj mbas paraqitjes te mekanikes matrice, paraqitet edhe versioni tjeter i mekanikes kuantike-mekanika valore, te cilen e krijoi dhe zhvilloj ne fillim te vitit 1926 fizicienti Ervin Shredinger. Per dallim nga Hajzenbergu, Shredingeri i kushtonte vemendje te madhe paraqitjeve vizuale, konsideronte se pikerisht barazimet themelore te mekanikes valore e pershkruajne shtrirjen e materjes valore. Barazimi i mekanikes kuantike dhe ajo e matricave se shpejti u vertetua, por pyetjet e interpretimit te mekanikes kuantike ende ishin te hapura dhe ne zgjedhjen e tyre punonin shume fizicient, e sidomos Bori dhe Hajzenbergu. Keta ishin mbrojtes te mendimit se: amplituda e vales te Shredingerit ne ndonje pike te hapesires tregon vetem gjasat e te gjeturit te thermise ne ate pike. Po ashtu edhe ne proceset atomike mundemi te flasim vetem per gjasat e kercimeve kuantike te thermijave. Kete interpretim “probalistik” e kane perkrahur shume fizicient. Por, mungesa e detrminizmit ne kete teori shumicave iu ka penguar, siç pate thene ne nje rast edhe vet Ajnshtajni “Zoti nuk luan bixhoz”. Puna tjeter e cila i pengonte Ajnshtajnit ishte mospranimi i paraqitjeve vizuale ne mekaniken kuantike. Ne nje diskutim me Hajzenbergun, Ajnshatjni e pate theksuar kete qendrim (mospranimi i paraqitjeve vizuale) duke thene se eshte ne kundershtim me eksperimentet ne te cilat trajektoret e elektronit munden te behen te dukshme psh. me anen e dhomes te Vilsonit. Dhoma e Vilsonit eshte nje ene e mbushur me avull uji: elektronat duke levizur neper ene i jonizojne atomet perreth tyre dhe keta behen qendra te kondenzimit per pikat e uijit, keshtu qe “rruga” e elektronit neper ene, behet e dukshme!

Mbas shume eksperimenteve dhe diskusimeve Hajzenbergu erdhi deri ne perfundim se: mbasi pozita dhe impulsi i thermise s'jane ne komunitim atehere me anen e mekanikes kuantike s'munden te definohen rethanat bazore me ane te se cilave mekanika klasike mundet ta definon trajektoren e elektronit. Ralecioni i mospercaktimit te pozites dhe impulsit munden te formulohen ne kete menyre:
Nese matja e pozites te thermijes behet me saktesi dx dhe njekohesisht behet edhe matja e impulsit te thermise me saktesi dp atehere prodhimi i tyre asnjeher s'mundet te jete me i vogel se konstanta e madhesise te rendit te konstantes te Plankut h ,
dx dP > h / 2pi
Per dallim nga mekanika klasike ne mekaniken kuantike trajektorja mundet te definohet vetem perafersisht, gjegjesisht: sjellja e elektroneve ne dhomen e Vilsonit mundet te parashikohet vetem ne kufijte e relacionit te papercaktushmerise.

Papercaktimi i impulsit dp eshte madhesi e rendit h/dx ku mospercaktimi i pozites dx eshte i rendit se madhesise te diametrit te atomit.

Determinizmi klasik ende egziston ne perpjestimet makroskopike; analiza e dukurive ne mikrobote kerkon revizim te gjitha njohurive dhe ideave te lindura nga hulumtimet e makrobotes.

Relacione te ngjajshme shpjegojne edhe lidhjen e energjise E te sistemit, e matur me saktesi dE, me kohen d te harxhur per matjen e dE:dE dt >h/2pi relacioni tregon papercaktimin minimal dT.

Ne shume shembuj mundemi te verejme se papercaktushmerija e energjise dE me intervalin kohor dt eshte karakteristike per ritmin e vulutiv te sistemit. Keto shembuj jane gjendja e nxitur e atomit atomi radioaktiv thermija elementare metastabile .

Ne keto raste sistemi s'eshte ne gjendje te stacionuar dhe s'ka energji te caktuar por energjija e tij gjendet ne nje kohet paraqet jeten mesatare E, ne ket rast interval ne mes te E dhe E+ karakteristike mbas se ciles mundet te vezhgohen ndryshimet cilesore te sistemit.

Ne vitin 1927, Hajzenbergu thekson se pamundesia e matjes precize te pozites te x dhe impulsit p te thermise, rrjedh nga vetite komplementare te x dhe p-se. Pozita dhe impulsi i elektronit s'jane te pacaktuara, por sa me sakatesi me te madhe e matim njeren prej ketyre madhesive aq eshte tjetra me e papercaktuar. Nga ky princip mundemi ta kuptojme edhe duelitetin vale-thermi. Me nje aparature mundemi te bejme matje vetem nje cilesi te te sistemit kuantik: ate valore ose korpuskulare!

Te marim si shembull elektronin: elektroni nuk mundet te jete ne nje moment te njejte vale dhe thermi, por se ne disa eksperimente ai sillet si vale edhe te tjera si thermi; keto jane dy aspekte te nje objekti, esence. Sipas Borit gjate pershkrimit te eksperimenteve te dukurive fizike ne makroinivers çdo here, doemos, duhet te punojme me madhesi komplementare nese deshirojme te kemi fotografi te qarte per ngjarjet. Cilesite individuale te secilit objekt manifestohen ne interaksion me aparatin mates te objektit i cili hulumtohet, percjellet.

Objekti ne te cilen behen matjet dhe aparati mates s'munden te vezhgohen veçmas pra, edhe shkaku i mohimit kuanto-mekanik te kauzalitetit bazohet ne mosegzistimin te sistemeve te izoluara.

Interpretimi i mekanikes kuantike te cilen e dha e ashtuquajtura shkolle e Kopenhages, nuk i kenaqe shume fizicient edhe pse mekanike kuantike eshte pranuar si teori punuese por, per principet themelore te saja ende behen diskusime te flakta.

Verner Hajzenbergu per punen e tij ne fushen e mekanikes kuantike me vitin 1932 fitoi shperblimin e Nobelit per fizike.


PUNOI
Arbër TËRVOLI

kjo po qe eshte lend meqe ra llafi me ate po merrem tani

te lumt.. ketu me pelqeve

shyqyr pra

po per ca vazhdon ti?

vec 4 muaj fizik kam bo... nshqipri dhe ktu najher
si te me bjeri...
sesht se e kam me qef po me plq

fizika eshte e papame... thoni ca te doni

shum e papame.

ket vit nuk kemi ba asnji her fizik
sa her kemi fizik na nxjerrin jasht na e lene ore bosh

iiiiii sa keq... po ju bejn nje dem te madh ne mentalitet.... uuuuu kam fol si drejtoresha :D

fizika per mua eshte vdekje se duroj dot fare

o odise me yhuj pak ke lend ke qef ti?

informatik / fiskultur keto jane te preferuarat e mia

ahhhahhahhahahahaahhahaahahhh

o njerez ca permban fizika se mu q* truni...spo mkujtohetttttt

o zottttttttt sa lend e bukur esht aq shuuuuuuuuum e urrej per faktin qe spo e msoj sot, kam provim pasneser

une e kam vdekje,nuk e duroj dot.
me pelqen kur i zgjidh ushtrimet ose ta msoj per vete se esht e bukur por jo per provim

ufff po une qe e kam kujdestare ate te fizikes?
por me pelqen si lende ose me sakte ca kapituj.
se kjo optika gjeometrike si kote me ngjan mua

anisa shkruajti:

ufff po une qe e kam kujdestare ate te fizikes?
por me pelqen si lende ose me sakte ca kapituj.
se kjo optika gjeometrike si kote me ngjan mua

ti qe e ke kujdestare je me fat dhe mos bej shum llafe e dashur se do trraf neser ty bashk me mesuesen.
ju mban me hater dhe pikkkk.
po kto msimet e fundit me pasqyrimin si po te duken??? booo sa me stresojn

fiziken nuk e mbaj mend fareeee sepse kemi shuuume ore qe skemi bere fareeeeee
ne fillim na mungonte mesuesja (dmth pertonte te vinte lart ne klasen tone dhe rrinte posht bente mhb me pastrueset dhe ne ne shtepi)pastaj na erdhi nje presor qe gjithsej ndejti 4-5 ore dhe tani prap bosh e bejm se edhe ai nuk vjen

lume ju per mesuesit qe keni pasur.
por thuaj cte duash por gezimi ishte goxha mesues.
me pervoje ne fizike
por po ta shihje ne informatik qe s'dinte ti lexonte komandat dhe i thoshte ne shqip me mire nuk po shkruaj me per te se e nxjerr te persanat vip

hahhahhaha e fort kjo e po vdes se qeshuri lacuna thuj cfare te duash mesuesit i kemi si syt e ballit

kete vit eshte nje nder lendet e mia te preferuara,e kemi zyshen njish

pikerisht

e kam pas urryer ne vit te par gjymnaz,pastaj u kthye ne lendet time te preferuar :D